Column van Allart Lakke voor Cultuurfonds Leiden, december 2013.
De ondividuen van Lenny Waasdorp
Lenny Waasdorp (Leiden, 1965) woont en werkt in Leiden, is opgeleid aan de Koninklijke Academie in Den Haag, de Marmara Universiteit in Istanbul en volgde de post-academische opleiding DNA in Den Haag. Lenny Waasdorp is veel onderweg, zowel professioneel als in haar vrije tijd. Zij is een reizigster, die wil waarnemen waar de wereld op draait – en die continue beweging is zichtbaar in haar onderwerp en beeldtaal. Oppervlakkig beschouwd is het onderwerp tweeërlei: portretten en het landschap van voertuigen, apparaten en gebouwen, de infrastructuur, die de bewegingen ondersteunen van het eindeloze transport van goederen en mensen. Waasdorp fotografeert in series industriële complexen, zoals de productieplatforms in de Noordzee, windmolens, hijskranen, loodsen, containers, schepen en havens. En zij fotografeert tijdens haar werk als hoofdconducteur op de trein, vanuit de staartcabine recht naar achteren op de rails.
Railway Landscape 1 (Noord-Holland) z.t. Techniek: digitale collage op dibond Formaat: 100 x 70 cm 2013
Uit de serie Railway Landscapes. Als reiziger in de trein is ons uitzicht altijd zijwaarts gericht van het spoor, het landschap staat dwars op de reiziger. Lenny Waasdorp heeft beroepsmatig toegang tot de staart van de trein en het zicht is daardoor wezenlijk anders. De schokkerigheid van de beweging op de rails lijkt zichtbaar, evenals de suggestie van snelheid in het continu verdwijnen van de metalen portalen die de elektriciteitskabels dragen, waardoor een zuigend effect ontstaat in de diepte. Door het mistige kleurenpalet en het ragfijne lijnenspel lost de afbeelding zich op in ijlte en is etherisch van karakter. De degelijke opleiding, technische vaardigheid en de bijzondere uitgangspositie van Lenny geven het verbeelde kracht en uniciteit.
Een belangrijk onderscheid in haar fotografie is de registratie en verbeelding van de omgeving enerzijds en van het individu anderzijds. In het landschap zijn bij Waasdorp geen mensen afgebeeld, want van mensen maakt ze alleen portretten. Haar onderwerp lijkt daardoor landschappelijke eenzaamheid, de desolate omgeving van het industrieel complex. In de portretten is het onderwerp haar eigen identiteit en die van de ander. Daarnaast speelt de waarneming over identiteit van een persoon of functionaliteit van een object, die aangetast kan worden en kan veranderen. Die transformatie is zichtbaar in het landschap en in het portret. Een belangrijke ervaring vormde de aanleiding tot deze onderwerpen.
Toen ik in Istanbul studeerde voelde ik mij identiteitsloos, ik kende niemand, kende de weg niet, de taal niet, en niemand kende mij. Ik werd uitgenodigd door een docent van de academie daar om het weekend bij haar ouders te logeren. Die moeder liet mij haar fotoalbum zien en tot mijn verbazing zaten daarin exact dezelfde foto’s als er in het album van mijn ouders zaten. Zelfde gelegenheden, poses, mode, haar. Alleen de gezichten waren anders. Het leek alsof die levens inwisselbaar waren. Terug in Nederland verloor ik mijn baan en werd ik ziek. In één klap verloor ik twee dingen waarmee ik mij identificeerde: mijn lichaam deed het niet meer en ik had geen werk. Ik vroeg mij toen af waar het omslagpunt ligt. Wanneer word je iemand anders? Wat blijft er over als je iets of iemand van zijn belangrijkste kenmerken ontdoet? Wat ligt er onder de oppervlakte? Blijft dat object of die persoon dan nog dezelfde? Gaat identiteit verloren, of verandert identiteit?
Zelfportret 14: een uit een serie van inmiddels meer dan vijftig (and counting). z.t. Techniek: studiofoto, lange sluitertijd, afgedrukt op acryl Formaat: 30 x 45 cm 2012
Op basis van wat oordeelt de mens? Als iets stuk is en niet meer functioneert, wat is het dan? De beelden zijn soms rauw en hard – en tegelijk poëtisch van karakter. Lenny Waasdorp portretteert zichzelf vaak en meedogenloos, de ogen hier staan scheel en het gelaat spat uiteen. Haar onderlip puilt als een gezwel uit en de oogkassen zijn hol. Het licht van boven schijnt hel op het gehavende gezicht. Het beeld is ontmaskerend, tastend naar een onbenoemde emotie en van uitdrukking niet eenduidig, maar neigend naar stupiditeit en het clowneske. Wie wil zichzelf zien als een idioot? Die krachtige, soms destructieve transformatie duidt op zelfspot en een innige verbondenheid met de vergankelijkheid en vanitas, want ook andere series zelfportretten tonen een wanstaltig zelfbeeld en de schoonheid van verval en het mismaakte. Het vrouwelijke haar speelt tevens een belangrijke rol. Het werk – voorbij de grens van wat in het algemeen als schoonheid wordt ervaren – bevraagt wat algemeen als puur en zuiver geldt, wat als heel/functioneel of als stuk/disfunctioneel wordt beschouwd. De vervorming (gedeeltelijk door tijdopnames met lange sluitertijd, beweging of door computermanipulatie) vergeestelijkt het beeld tot iets schimmigs en ijls. Een andere wereld, voorbij de grens van het betamelijke.
Een tussenwereld misschien. Of een binnenwereld. De kern blootleggen is essentieel. Ik wil niet laten zien wat er al is, maar wat je geneigd bent te ontkennen. Dat die andere wereld er ook is.
Productieplatform Noordzee z.t. Techniek: digitale collage op dibond Formaat: 60 x 80 cm 2013
Een andere wereld, een productieplatform in de Noordzee. Door de spiegeling van de constructie over de lengteas ontstaat een wezen van staal en buizen, een bouwwerk met een dierlijke uitstraling als van een insect. Een lichte beweging is zichtbaar, een siddering in het geheel die de lichamelijkheid van het onbenoemde ding versterkt. De veroudering, het tijdloze in het kleurtimbre maakt die onwerkelijkheid compleet.
Ik ben een tijd op zoek geweest naar hoe het kwaad eruit ziet.
Portret z.t. Techniek: ik heb (bestaande, niet zelf geschoten, ooit gekocht op Waterlooplein) negatieven bewerkt met o.a. punaises, aansteker en/of zuur. In dit geval: zuur. Daarna afgedrukt in de doka op barietpapier. Formaat: 40 x 50 cm 2010
Vroegere werken, de serie Portretten op barietpapier van 40 x 50 cm. uit 2010, tonen mensen waarvan de identiteit letterlijk is uitgewist: gecensureerd door krassen en gaten of een vlek. Een verontrustend en wreed beeld vanwege de botheid waarmee de censuur is uitgevoerd. Het kwaadaardige schenden van het gelaat van de geportretteerde lijkt ingegeven door haat of woede en de daad is vervuld van onmacht en symboliek. Alhoewel getiteld Portretten is de serie het tegendeel daarvan, het zijn anonymi, nee ‘ondividuen’. Het feit dat Lenny de geportretteerde niet kende, maar een op het Waterlooplein gekocht negatief gebruikte, maakt de censuur minder confronterend.
Pinholefoto’s: serie van twaalf mannen z.t. Techniek: pinhole fotografie. Ik heb deze foto’s genomen met een pinhole camera waar een film in kan. De sluitertijd was vijf minuten (de heren hebben dus vijf minuten stilgezeten met ontbloot bovenlijf en kous om het hoofd). Film is ontwikkeld en de negatieven ingescand zodat ik de bestanden digitaal had. Vervolgens af laten drukken op krantenpapier. Formaat: 40 x 60 cm (afmeting per foto) 2010
Het kwaad wordt iconisch verbeeld in het werk. De identiteit in deze groep van twaalf portretten is grotendeels uitgeschakeld en is tegelijk uniform aan elkaar in de behandeling van het individu. Lenny deed dat door elke man met naakte torso, gelijkaardig zittend te fotograferen met een pinhole camera, terwijl zij allemaal een netkous over hun hoofd hebben getrokken, zoals criminelen voor een bankoverval zouden doen. De onscherpe kwaliteit van de foto’s veroorzaakt een vergelijking met vroegere politiefotografie. Het is een bewuste aantasting van hun integriteit, die verandering in een identiteitsloze en schuldige groep misdadigers. De ingrepen (een netkous, naakt bovenlichaam, uniformisering) zijn minimaal, maar het effect is groot: zo simpel verwordt men tot het beeld van kwaad. Voorbij de Umschlagplatz is het kwaad.
In één klap verloor ik twee dingen waarmee ik mij identificeerde: mijn lichaam deed het niet meer en ik had geen werk. Ik vroeg mij toen af waar het omslagpunt ligt.
Eigen website: www.lennywaasdorp.nl
Allart Lakke, 2013.